Trix locomotieven, smeren met olie en vet, knuppels en hoenderhokken….
Ik realiseer me best dat ik met de onderstaande tekst staat misschien op tenen ga staan, tegen schenen schop, etc.
Waar wil ik het met u dan over hebben om met zo’n scherpe tekst te openen?
‘SMEREN’ is de hoofd-kreet van dit stukkie, alleen dan niet op de Trix manier en dat kan bij sommige Expressers heel erg zeer doen……
Nou, daar gaan we dan.
Ik heb me de afgelopen tijd druk gemaakt iets te bedenken dat het probleem van uitgesleten lagers kon verhelpen, iets bedacht om heel eenvoudig de wielen van stangenlocs terug in de juiste 90 graden positie te krijgen. Maar ik ben na enige tijd vooral naar de achterliggende oorzaken van die beide ongemakken gaan zoeken want dit soort dingen gebeuren niet vanzelf.
Ik heb me jaren geleden al behoorlijk diep ingelezen in de techniek rondom smeermiddelen in de breedste zin van het woord en kwam steeds meer dingen tegen die niet overeenkwamen met het gebruikelijke ‘potje TE olie of vet’ en de TE gebruiksaanwijzingen.
Die zoektocht werd heviger nadat ik me dagenlang echt helemaal suf had gezocht om een ‘vage kortsluiting’ in een loc te vinden. Uiteindelijk ontdekte ik dan de overeenkomst tussen het verdraaien van de wielen op de assen de smeerolie en dat ‘potje met vet’ en begon ik in dat samenspel steeds meer overeenkomsten te ontdekken. Weer een aantal maanden en zo’n 4-5 locs verder en opnieuw hetzelfde soort problemen ter reparatie voor m’n kiezen gekregen te hebben viel het kwartje dan uiteindelijk echt; ik kon het gewoon niet meer fout hebben!
Waar zit die oorzaak van de ellende dan???
Pijnlijk! In de gebruiksaanwijzing van de Trix Fabriek uit Neurenberg!
Stilte………
Maar ze waren destijds toch niet gek daar? Nee zeker niet, maar er is denk ik nooit op gerekend dat hun informatie door de gebruikers meer dan 50 jaar lang met de ‘hoorn des overvloed’ werden toegepast!
Ik heb onderstaand het smeer-schema van een BR-24 gekopieerd en daarin staan alle te smeren punten die de fabriek destijds adviseerde. Het schema is ter illustratie want het geldt volgens Trix voor ALLE locs
Kijk maar eens goed naar dit schema en bemerk dat alle assen aan weerszijden van een wiel volgens dit plan regelmatig geolied moeten worden.
En daar komt dan die knuppel in het hoenderhok: DAT IS (BIJNA) HELEMAAL HARTSTIKKE FOUT!
Ik buk nu eventjes, dan kan iedereen op zijn/haar manier eventjes afreageren..
Klaar?
Dan zal ik u onderbouwd uitleggen waarom dat dus NIET goed is…
We beginnen bij de tender: wat daar WEL met OLIE gesmeerd moet worden zijn de punten van de assen; die liggen in een dun reepje metaal; dat is metaal op metaal, er staan géén (lees nauwelijks) radiale krachten op (wringen tussen as en wiel) dus daar moet u zo nu en dan WEL een beetje smeren en dan s.v.p. graag met goede olie. Maar ook s.v.p. wel op de juiste manier en dat is zo minimaal mogelijk en alleen op de plek waar nodig! Dus niet de omgeving kleddernat met olie besproeien. Hoe u dat wel op een goede manier kunt doen komt straks.
Voordat we nu verder gaan zal ik de termen ‘radiaal’ en ‘ axiaal’ eerst verduidelijken via afbeelding-2, want daarmee wordt het onderstaande verhaal nog duidelijker.
Horizontaal is in de grijze kleur, de as van een wiel of locomotief voorgesteld; in het geel is het lager waarin die as ligt voorgesteld.
Als er krachten worden uitgeoefend in de LENGTE RICHTING van de as, is er sprake van AXIALE KRACHTEN.
Worden er loodrecht op de as krachten uitgeoefend dan kunt u dat zien alsof zij voortkomen vanuit het midden van die as of dat lager en daarmee volgens de straal van de cirkel, anders gezegd: volgens de radius daarvan; vandaar de naam RADIAAL en dus zijn dat RADIALE krachten.
Nog wat verder verduidelijkt: Als u een wagon neemt en er van boven op drukt dan komt er op de wielen een RADIALE kracht te staan. Zou u helemaal geen druk geven en de wagon alleen maar zijdelings tegen de spoorstaven aandrukt dan wordt de as van die wagon uitsluitend Axiaal belast. U begrijpt nu ook direct dat het bijna altijd een combinatie van krachten is om de simpelere reden dat elke loc of wagen wel ‘iets’ weegt!
Na deze uitleg gaan we terug naar de locomotief we gaan naar de voorloper en stellen weer dezelfde vraag: Radiale krachten? Nee/nauwelijks. Dan weet u het antwoord: Ja, net zo smeren als bij de tenderwielen, dus met een minimale hoeveelheid goede olie..
Nu komt het pijnpunt en ook de kern van dit verhaal: De drie aangedreven assen van de loc. Opnieuw de ‘hamvraag’: Staan er radiale krachten op? En hier is het antwoord: JA! En dus, ‘knuppel, knuppel’ daar NIET smeren op die door TE aanbevolen manier!!
Ik hou van uitvergroten om tot de kern van de zaak te komen, want alleen zo kom je tot oorzaak, gevolg en oplossing.
Wat is de plek waar je volgens de fabriek een druppel olie op moet laten vallen? Zie de gebruiksaanwijzing; tussen het wiel en de sleperplaat! Waar komt die druppel olie dan daadwerkelijk terecht als je dat advies opvolgt?
Schroef dan die loc eens uit elkaar om dichter bij de kern te komen; zie afbeelding 3; Om het duidelijker te maken heb ik de sleperplaat en de deksel verwijderden een foto van dichterbij genomen. Wat BEDOELDE Trix nou?
Ze bedoelden dat de olie op de as van het wiel terecht zou komen maar dan IN de bus die het ‘smeerlager’ vormt en in het gedeelte vlak bij het wormwiel. Dus nu naar de KERN van de zaak; DAAR bedoelde zij dus: Afb-4.
De ECHTE bedoeling was dat de olie ONDER de bus en OP de as moet komen bij het wormwiel, want alleen dat kleine stukje van de as moet gesmeerd worden om de simpele reden dat de as ronddraait in die bus. Die messing bus zelf, dat is dat kleine gelige dingetje op de as, ligt vastgeklemd tussen het frame en de dekplaat. De combinatie van hoogglanzend gepolijst staal draaiend in een messing bus is trouwens een betere combinatie dan staal op staal. Ideaal zou geweest zijn die bussen van glij-lagerbrons te maken want dan was er nauwelijks smering nodig. (En dat leer je nu als je mechanica en materiaalkunde studeert, maar vroeger leerde je dat gewoon op de LTS afd. fijnmechanica.)
Het gevolg van ‘uw’ smeren, lees iedereen die het oude voorschrift van TE volgt, is dus dat u gewoon de verkeerde plek van olie voorziet en dát geeft dus die ontzettend vervelende gevolgen.
Waar komt die vette kledderbende dan terecht?
Ja, best wel een beetje zoals bedoeld, dus in die lagerbus, maar het meest komt terecht op de kunststofbus die in het wiel zit waar de as is ingeperst. Om het verdraaien van de as in die kunststof bus te voorkomen heeft Trix die as al voorzien van groefjes in de lengte. Maar de plas olie die daar jaren blijft rondhangen gaat onherroepelijk kruipen tussen de as en de kunststof bus. Het gevolg is dat na een tijd de as wat minder vast komt te zitten in die kunststof bus; het gevolg daarvan is weer dat de olie de volgende keer weer iets makkelijk zal komen tussen de as en bus, enz., enz. Vervolgens zal de as wat heen en weer gaan bewegen en dan heeft u de oorzaak van het ‘scheef’ staan van de wielen gevonden. Dan is uw ‘kwartering’ dus helaas verdwenen. En vanaf dat moment gaat het kruipen van de olie in de kunststof isolatiebus sneller en sneller, loopt uw loc slechter en slechter en als klap op de vuurpijl loopt u de kans dat de olie een ‘bruggetje’ vormt tussen het wiel, lees de drijfstangen en het frame van de loc. Realiseer u daarbij dat olie elektrische stroom geleidt en u heeft ‘gratis’ het volgende probleem in huis: ”onbegrijpelijk waar die kortsluiting vandaan
Fig.2
Fig, 3
Fig. 4
Fig. 5
Hoe dat onderhoud wel goed uit te voeren?
Dat kan op een paar manieren;
Methode-1 in lijn van Trix: De boel losmaken zoals in afbeelding 3 is te zien. Schuif eerst het messing busje tegen het wiel en breng vervolgens een mini-mini drupje olie aan tussen het wormwiel en die messingbus, nergens anders! Dat spul kruipt door de capillaire werking heus wel tussen messing lagerbus en as. Geeft u te veel dan zet u geheel gratis (nou ja, het kost u meer olie) het oude mechaniek in werking, alhoewel het nu wat langer duurt voordat het probleem zich openbaart, maar komen doet het vast en zeker!
Ziet u bij het losschroeven van de afdekplaat een binnenkant die ‘nat’ is van de olie, dan bent u al ver over de streep gegaan en wordt het eerst ontvetten voordat u het wél goed gaat doen.
Methode-2 is een betere methode: Haal de as van het wiel uit het frame, maak met een kwastje met benzine de bussen eerst schoon en vetvrij. (Waarschuwing: Benzine en soortgelijke producten lossen heel gemakkelijk de oranje verf van wielen etc. op. Deze oranje kleur is daar extreem gevoelig voor) De bussen hebben ongeveer 1 mm zijdelingse speling op de as; geef dan een puntje van het moderne, goede vet op de as tussen bus en tandwiel, schuif het busje een aantal keren heen en weer, geef bij twijfel nog 1x een friemeltje van dat vet, herhaal de bewegingen en monteer de boel terug op zijn plaats.
Methode-3, beter gezegd de allerbeste methode: Deze laatste is in de praktijk de heftigste variant want u loopt in 50% van de gevallen tegen flink wat extra werk op, maar daarmee is elk huidig of toekomstig probleem dan ook gelijk getackeld. Doe hetzelfde als bij methode een of twee, maar controleer voordat u begint eerst of u een wiel met niet al te veel kracht van de as kunt trekken of rond kunt draaien. Blijft het goed vastzitten? Mooi dan is er geen probleem op komst; komt het wiel wel los, draait het toch al een beetje, dan mag u van mij schelden, mij de schuld daarvan geven enz., want dan krijgt u het wiel er (bijna) nooit meer goed op. De keerzijde is echter dat u het probleem dat al tijden aanwezig was, nu ook direct moet gaan oplossen en, dat is het goede nieuws, daarmee voorkomt u verdere, (mogelijk forse financiële) schade aan uw loc.
Natuurlijk ontstaat dan weer de bekende discussie: “dat smeren kan toch ook met het Trix vet” (Anno Domino 1962 of zo), “naaimachineolie gaat prima”, of “ik heb nog goed kogellagervet van m’n peperdure fiets staan, dat is toch ook prima” en dergelijke smoezen.
Ja ik noem het smoezen, iemand anders roept misschien ‘commercieel’, enz. enz., maar geef uw garage bij de volgende onderhoudsbeurt van uw auto gewoon de opdracht om naaimachine olie te gebruiken voor het olie verversen in plaats van die peperdure synthetische olie en wacht op hun reactie. Begrijpt u?! Het zal mij echt ‘worst’ zijn waar u dat goede vet koopt ALS u maar het juiste koopt en op de juiste manier gebruikt ten behoeve van de levensduur van UW loc.
Datzelfde geldt ook voor het smeren met olie, zie een eerder artikel van me in het blad van de ‘Stichting’. Ik ben van mening daar duidelijk genoeg onderbouwt te hebben wat de verschillen tussen ouderwetse en hypermoderne olie en vet is. Samengevat: als u het doet doe het dan goed, of anders doe het dan gewoon niet.. Ook hier: koop het juiste product waar u wilt, ALS u het maar gebruikt EN het góed gebruikt. Dus als er geen heel dun doseerbuisje in zit, maakt u b.v. de punt van een speld nat met een puntje olie en brengt het zo op de juiste plaats.
En als de wielen van uw loc dan toch zijn los gekomen omdat u, dan wel de vorige eigenaar gek was op een oliebadje dan zullen de kunststofbussen aan de kant waar GEEN tandwiel zit ALLEMAAL vervangen MOETEN worden en zullen uw wielen goed “gekwarteerd” en op de juiste onderlinge afstand terug gezet moeten worden op de assen. Dat kan niet ‘uit de losse pols’, daar zijn hulpmiddelen voor. En ja, daar zijn ook mensen voor, die u daarmee van dienst kunnen zijn.
Is alles tijdens deze operatie goed gegaan en heeft u de juiste middelen op de goede manier gebruikt?
Dan gaat het sprookje van Trix Express weer jáááren verder en leefden ze nog lang en gelukkig…